KAJI TIM KAJI AI HKU ( E-mail kaw na laika )

KAJI TIM KAJI AI HKU
Dr KhaLum

Mungkan ntsa hta anhte Jinghpaw Wunpawng buga (Kachin State) hta grau kaji ai mungdan ni hkun jan nga ma ai. Dai hpe English ga hku miniature countries ngu shamying ma ai. Israel mungdan gaw dingda deYerusalem mare kaba kaw na dingdung de Galile nawng du hkra deng 70 tsan nga ai. Gaza strip ngu ai panglai hkinggau mayan kaw na dingdung de Syria du hkra deng 100 daram rai nga ai. Myitkyina kaw na Sumprabum du hkra deng 127 daram tsan ai. Jinghpaw Wunpawng buga gaw dingda de Namsi Awng kaw na dingdung de Putao lai Miwa mung Tibet lamu ga jaarit du hkra reai nga ai. Dingda Korea mungdan gaw dingda maga Cheju Do zunlawng makau na Pusan mare kaw nna dingdung maga DMZ(demilitarized Zone) ngu ai 38 degree latitude lamu ga jarit du hkra rai yang (Cheju Do zunlawng n lawm ai sha), anhte Jinghpaw Wunpawng buga hte maren dam nga ai. Singapore mung dan gaw hkyinghkum mi mawdaw jawn yang n du ai shara n nga sai. Mlaysia mungdan kaw na garan pru ai hpang shaning 25 ning laman hta Singapore zunlawng mungdan gaw mungkan ntsa e bawng ring sai mungdan (developed country) ngu nna ndau shabra lu sai. Dai ni Myen mung dan a mung masha langai hpra hku sawn yang na shang gumhpraw GNP gaw US$ 120 (latsa hkun) rai nna Singapore mung chying sha langai hpra a shang gumhpraw GNP gaw US$ 20,000 (mun lahkawng) rai nga ai.

Dai hte maren Japan, Taiwan, Brunei, Sri lanka, Maldive, Papua new Guinea mungdan ni mung mungdan kaji ni rai nga ma ai. Brunei hta lai nna kaga mungdan kaji ni hta hpa nhprang rai n pru ai. Anhte Jinghpaw Wunpawng buga hta nhprang rai grai rawng ai. Anhte hpa majaw matsan ng ga ta? Nkau mi hku nna gaw anhte a bugga gaw paanglai hte tsan nna hkarang kata pat ng ai (land-locked country) byin nga ai majaw n main raw kaba ai ngu tsun mayu na re. Switzerland gaw hpa majaw mungkan hta hkarang pat ai land-locked country byin nna rawt kaba nga a ta? Soviet Union (Rusha mung) kaw garan pru ai mungdan kaji ni mung hkarang pat nga ai n rai ni? Nepal, Bhutan mungdan ni shi hkrai shi awm dawm shanglawt mungdan ni hku nna mai grin nga yang, anhte Jinghpaw Wunpawng buga gaw hpa majaw awm dawm shanglawt ahkaw ahkang lu ai mungdan langai mi hku nna n mai grin nga na kun? Masha kaba mung masha kaba hku, masha kaji mung masha kaji hku shi a lagaw e shi tsap nna hkawm sa lu ai n rai ni? Dinda Korea mungdan gaw Jinghpaw mungdaw daram sha dam tim mung masha gaw Myen mung ting na mung masha daram wan 50 jan rai nga ai. Jinghpaw mungdaw de Myen mung ting na mung masha ni gawt bang yang masha hta ai madang (population density) gaw Dingda Korea daram sha naw rai na rai nga ai.

Anhte a Jinghpaw Wunpawng buga de India naSinghpaw ni, Miwa mung Yunan mungdaw na Zaiwa hte kaga Wunpawng sha ni yawng hpe woi zin lum la nna makai hkak ai awm dawm shanglawt mungdan gaw de yang n mai grin lu na lam n nga ai. Hpun hte ja lungseng ni ma mat yang kaw sihpang gara hkrum na kun? ngu nna tsang na re. Moi prat gaw nam na hpun kawa hpe manu jahpu n jaw ai sha shaw la nna, namsi namsaw hte nhprang rai ni hpe lang ai prat rai nga ai. Dai hpang hkai lu hkai sha, rem lu rem sha ai prat bai du sai. Ya gaw dut lu dut sha hpaga yumga ga ai prat du sai. Htawm hpang prat gaw anhte myu sha ni mung hpaji hpe jai sha nna asak hkrung ai prat de lahkaam sa wa na rai nga ai. Nhprang sut rai n rawng ai mungdaan ni gaw technology ngu ai hpaji hpe jai lang nna rawt galu kaba wa ma ai. Technology n chye ai amyu sha ni gaw tinang a mungdan na sen kaba dan ai nhprang sut rai ni hpe tsa lam hkying lam hte manu hpa hpa shaw dut sha shama kau yang technology chye ai mungdan ni mari la nna manu kaba hte bai dut ya nna lu su nga mu nga mai wa ma ai. Dik shale nna Harry Potter ngu ai sumroi laika ka ai Scotland mung na num gaw ya laika buk 6 ka shapraw nna England hkawhkam jan hta pyi grau lu su mat sai lam chye lu ga ai. Anhte a buga hta Indaw Gyi nawng (Nawng Lut kaba) hte Indawlay (Nawng Lut kaji) nga ai. Hkyen bum nga ai. Takin dusat hkawhkam nga ai. Hpun hkawhkam(thit-minn) nga ai. Mali hka mazup nga ai. Bum tsaw shagawng nio hte hka rum kaba ni nga ai.Mungkan na hkawm chyai manam ni a matu tourism hte Hotel bungli hpe hpaw nna hpun kawa hte galaw ai tawm hpa arung arai ni galaw dut yang n mai byin na kun? Katsi pyaw ai anhte a buga hta hpaji amyu myu sharin hka ja ai ginra learning centers ni hpaw mat wa yang n mai byin na kun? Anhte Jinghpaw Wunpawng buga na hpun hpang wahpang ma mat nna, ga kata na ja lungseng sut nhprang rai ni htum mat wa ai shaloi, hpaji hte asak hkrung rawt kaba wa na matu amyu sha ni hpe lam woi nga ai ningbaw ningla ni tsan tsan kaw nna jawm myit magang ra sai. maigan de du nga ai ramma shayi shadang sha ni mung lani mi anhte a dai daw dai h pang buga hta kanbau magam bungli wa hpaw mai na hpaji ni hpe sharin mahkawng da ra ai aten du sai.

Matu Hti ga..